Het observeren van een leraar

"Iedere keer dat je bij Piet in de klas was, bleek hij prima in staat om de lesdoelen bij aanvang van de les expliciet te verduidelijken. Behalve die ene keer toen het er echt om ging… Hoe ga je daar mee om?"

Observeren is een bijzondere vorm van waarnemen. Waarnemen overkomt ons, observeren is altijd gepland en altijd doelgericht. Je observeert omdat je iets te weten wilt komen. Observeren onderscheidt zich nog op een andere manier van gewoon waarnemen. Bij observeren stel je namelijk de interpretatie uit. Dat blijkt de voornaamste oorzaak van het mislukken van veel observaties. Wij zijn allemaal zo gewend direct onze waarnemingen te interpreteren, dat we ons van die interpretaties niet eens bewust zijn. We maken onszelf wijs dat we het echt gezien en gehoord hebben. Dat is niet zo vreemd als het misschien lijkt. In het dagelijks leven is direct interpreteren en reageren soms zelfs van levensbelang. Stel je voor dat je een kruispunt nadert en slechts zou waarnemen dat er rode lampen branden bovenop zwart-witte palen, zonder daar interpretaties aan te koppelen... De autoschadebedrijven zouden het werk niet aan kunnen.

De rol waarin je als observant (assessor) zit, is echter geheel anders. Je beschrijft wat je waarneemt, niet meer dan dat. Bij het observeren schakel je het mechanisme "interpretatie" uit. Soms zal dat wat ongemakkelijk voelen, zie het volgende voorbeeld dat je mogelijk wel herkent. Je bent voorafgaande aan de 'officiële' afname al drie keer bij collega Piet in de klas geweest en drie keer heb je waargenomen dat hij de lesdoelen bij het begin van de les expliciet verduidelijkt. Als je voor de vierde keer bij hem in de klas komt, dan zie je dat hij de lesdoelen niet expliciet verduidelijkt. Dit impliceert dat je bij het uitvoeren van je observatie met behulp van De Competentie Thermometer "onder de norm" moet scoren. Piet heeft op dit specifieke moment het gewenste gedrag immers niet getoond. Voor wie nog niet zo vaak heeft geobserveerd, is het op deze wijze werken behoorlijk wennen. Het is een leerproces dat de kans en de tijd moet krijgen om succesvol te worden. Bij de deelnemer aan het assessment (de leraar) ligt de uitdaging om de resultaten van jouw observatie op te vatten als informatie en niet als een beoordeling. Een belangrijke functie van observeren is dat de leraar op gezette momenten expliciet nadenkt over zijn professioneel handelen en hieraan bepaalde consequenties verbindt.

Na het doen van een klassenobservatie komt de volgende stap. Op basis van de bevindingen formuleer je ontwikkelsuggesties waar de deelnemer mee aan de slag gaat, bij voorkeur planmatig, doelgericht en wellicht onder begeleiding van een ervaren collega of externe coach. Ter verduidelijking: de leraar hoeft niet coute que coute alle door je voorgestelde ontwikkelsuggesties over te nemen. Beredeneerde keuzes maken in termen van inhoud en tijd is hierbij belangrijk. Tijdens deze fase kan bijvoorbeeld onderzocht worden wat het effect is van een andere aanpak of van een bepaalde interventie. Nieuwe observaties zullen volgen waarbij het belangrijk is dat je je bewust bent van de rol die je inneemt. Ben je nu coach? Of ben je opnieuw assessor? Wellicht heb je tijdens deze fase geen actieve rol omdat deze aan een andere partij is overgedragen. Als je met behulp van De Competentie Thermometer een klassenobservatie doet, dan kun je ook besluiten om deze observatie uit te breiden met een interview en een analyse van bepaalde documenten. Door deze werkwijze verzamel je niet op basis van één meetmethode informatie (de klassenobservatie), maar op basis van drie methoden. Dit combineren van verschillende meetmethoden wordt binnen de wetenschap triangulatie genoemd en is bedoeld om tot betere antwoorden op je onderzoeksvragen te komen.